Bijeenkomst 13 april

Coöperatieve koplopersprojecten

Grip op de ontwikkelfase en het succes van startcontracten

Op 13 april 2023 waren de coöperatieve koplopersprojecten te gast bij Warmtenet-oost Wageningen op de jaarlijkse buurtcamp, een initiatief van Energie Samen Buurtwarmte. Dit jaar was de buurtcamp onderdeel van het programma Nieuwe Warmte Nu. Het bewonersinitiatief Warm Heeg is één van de 12 vliegwielprojecten van Nieuwe Warmte Nu. Omdat zij het enige coöperatieve project zijn binnen Nieuwe Warmte Nu, zal de kennisontwikkeling over de coöperatieve route plaatsvinden in het bredere netwerk van koplopers van Energie Samen.

Gezamenlijk hebben we op deze dag meer grip gekregen op de ontwikkelfase. Wat zijn de belangrijkste mijlpalen? Wat zorgt voor versnelling en vertraging in het proces? Hoe kunnen we als coöperatieve beweging opschalen? De eerste inzichten delen we hier.

Harmoniseren met aandacht voor het unieke proces

Landelijk zijn er door verschillende initiatieven waardevolle lessen geleerd. Deze zijn opgehaald door Energie Samen Buurtwarmte maar ook binnen het Programma Aardgasvrije Wijken, Crack the Process, de coalitie coöperatieve warmte. Individuele koploperinitiatieven zoals Ketelhuis WG en Warm Heeg hebben hun ervaringen goed gedocumenteerd en omgezet in een digitaal logboek. Daarnaast liggen er gevalideerde processen uit andere sectoren, zoals het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT), waar we gebruik van kunnen maken.

Het is de uitdaging een balans te vinden tussen enerzijds het zoeken naar een gouden standaard voor versnelling en het professionaliseren van de coöperatieve sector en anderzijds en het waarderen van het unieke proces met specifieke vragen en afwegingen. De koploperinitiatieven zien het belang van standaardiseren en hebben al stappen gezet om dit mogelijk te maken. Daarnaast is er behoefte om vooral inhoudelijk stappen te zetten in de ontwikkelfase op: ten eerste de producten die je moet opleveren (deliverables) met de besluiten die daarover genomen moeten worden. En ten tweede de keuzes die gemaakt moeten worden (en de consequenties van keuzes). Er is behoefte om op basis van concrete vragen, ervaringen en producten met elkaar uit te wisselen.

Startcontracten: een belangrijke mijlpaal

Voor KetelhuisWG, het coöperatieve warmteproject op het Wilheminagasthuis-terrein in Amsterdam, springen de startcontracten eruit als mijlpaal in de ontwikkelfase. De bewonerscampagne, waarin de startcontracten worden opgehaald, is het hoogtepunt in het contact met de bewoners. Dit is het moment dat je met iedere bewoner serieus in gesprek gaat en het erop aankomt. Na een paar jaar van een intensief bewonersproces, met een openmarktdialoog, gebouwambassadeurs, bewonersavonden en andere activiteiten, maakt een startcontract duidelijk of Staat de bewoner achter het plan staat of niet.?

Bij KetelhuisWG was deze campagne en groot succes en hebben ze 850 startcontracten opgehaald, dat betekent 850 bewoners die meedoen. De campagne was een intensief proces met energiecoaches en vrijwilligers. Nu blijkt dat de startcontracten:

• de asset zijn richting banken, partners en de gemeente.
• tot een hogere betrokkenheid heeft geleid bij bewoners door de gesprekken die aan de keukentafel hebben plaats gevonden.
• geven de benodigde informatie over de huizen en gebruik voor het definitieve ontwerp.
• zorgen voor vertrouwen en versnelling bij de aanliggende buurt (1600 bewoners). Zij willen nu ook meedoen in project.

In de Benedenbuurt in Wageningen hebben ze ook door middel van een actieve klantcampagne 440 van de 500 huishoudens gecontracteerd. Warm Heeg gaat dit jaar de campagne van start, die bepalend is voor realisatie van het warmtenet in Warm Heeg.

“Gisteravond hadden we een gesprek met bewoners van de buurt aan de andere kant van de gracht [buurt met 1600 bewoners] waarin we vertelden over de startcontracten. Zij zeiden ‘oh ja, is het jullie gelukt? Dan willen wij dat ook’. Dus ontstond er een gesprek over hoe je dat kon organiseren met dezelfde gracht. ‘Maar wij willen geen eigen organisatie oprichten, we willen gewoon met jullie meedoen’ zeiden zij. En zo waren we in één avond verdrievoudigd.”

– Ted Zwietering, Ketelhuis WG

3 vertragende factoren

Een aantal factoren zijn bepalen voor de voortgang en realisatie van warmteprojecten.

Gebrekkige financiering werkt vertragend. De coöperatieve warmteprojecten zijn afhankelijk van financiering vanuit de Rijksoverheid. Als hier niet in wordt voorzien komt het project op een laag pitje in afwachting tot een volgende financieringsronde of stopt het. In de tussentijd kunnen de gemeente en/of provincie het project levende houden maar projecten kunnen pas stappen zetten in de ontwikkelfase als er subsidie beschikbaar is voor het project (PAW, NWN, WIS, etc.).

De doorlooptijd van het aanvragen en verkrijgen van vergunningen is lang. Daarnaast is er sprake van tegenstrijdige regelgeving die initiatieven belemmert. Onder andere stikstofregelgeving en aanbestedingsregels zijn genoemd als vertragende factoren. Daarnaast is er sprake van tegenstrijdige regelgeving die initiatieven belemmert.

Daarbij hebben bewonersinitiatieven er last van dat ze door gemeenten te vaak niet worden gezien als professioneel en hun positie niet wordt erkend. Dit zorgt voor terugkerende discussies, vertraging in financiering en onduidelijkheid over aanbesteden. Hiervoor is het o.a. van belang energiegemeenschappen op te nemen in de warmtewet.

Versnelling dankzij een goed bewonersproces en samenwerken

De versnellende factor in de ontwikkelfase is een goed bewonersproces met vertrouwen en commitment van bewoners. De coöperatieve warmteprojecten zijn vanaf het begin gestart met community building en hebben in dit proces met een steeds grotere groep buurtbewoners nagedacht over de warmte-oplossing. Door samen mee te doen aan een prijsvraag, te werken met gebouwcontactpersonen, een gratis warmtescan aan te bieden, het gesprek aan te gaan aan de keukentafel, te helpen kleine verduurzamingsmaatregelen toe te passen en nog talloze andere activiteiten. Dit heeft bijgedragen aan een hogere betrokkenheid waardoor er in de klantcampagne in de ontwikkelfase veel bewoners meedoen, en o.a. een startcontract tekenen.

Ardine Nicolaï van MeerEnergie geeft verder aan: “Een directe meerwaarde van de buurtcamp van 13 april is dat we elkaar ontmoeten, contactgegevens uitwisselen en weten bij wie we aan kunnen kloppen voor specifieke vragen en voorbeelddocumenten.” MeerEnergie heeft de wind in de zeilen, want MeerEnergie heeft een ‘Go’ gekregen van de wethouder op verdere samenwerking en ondersteuning van een financieringsaanvraag. Ze wil een onderbouwde aanvraag, met ontwikkelplan voor een coöperatief warmtebedrijf en een onderliggend bedrijfsplan, voorleggen aan de raad. Hierbij zijn voorbeelden en input vanuit andere koplopers, directe versnellers.

Hetzelfde geldt voor Warm Heeg, in Friesland. Lucie Gelderblom vertelt dat zij in de uitwerking van de plannen veel baat hadden bij de ervaringen van o.a. WoW en Ketelhuis WG. Deze initiatieven waren net een stap verder in het proces. Dat maakte dat er informatie beschikbaar was over allerlei inhoudelijke onderwerpen maar ook bijvoorbeeld dat er input was voor Warm Heeg om de processtappen uit te stippelen.

Hoe verder

De koplopersgroep van Energie Samen Buurtwarmte werkt al 5 jaar samen. Ook de recentere samenwerkingen zoals in de coalitie coöperatieve warmte, Nieuwe Warmte Nu, via Crack the Process en het NPLW/ Programma Aardgasvrije Wijken zijn belangrijk.  De kennis die we gezamenlijk ontwikkelen, zowel als koplopergroep als in andere samenwerkingen, zal landen in de open source bibliotheek van de Energie Samen Academie en onderdeel worden van ons opleidingsprogramma. www.energiesamen.nu/academie.

Jan Engels van Klimaatverbond Nederland ziet ook mogelijkheden dit gesprek over de coöperatieve route uit te breiden naar gemeenten. “Het is waardevol dat we ervaringen uitwisselen als coöperaties onderling maar ook als gemeenten onderling. Als we een manier kunnen vinden om dat gezamenlijk op te pakken, dan zal dat leiden tot meer wederzijds begrip en nog meer versnelling in gang zetten.”

Energie Samen zal als onderdeel van Nieuwe Warmte Nu vaker coöperatieve koploperbijeenkomsten organiseren en meedoen aan de brede CoP’s. Voor ons zijn standaardisatie, samenwerkingsmodellen met overheden en bewonersparticipatie belangrijke thema’s. Voor meer informatie kan je contact opnemen met Krijn Korver, krijn.korver@energiesamen.nu .